Równolegle z narodzinami kina powstawały pierwsze naukowe teorie dotyczące orientacji seksualnej. Pod koniec XIX wieku „homoseksualizm” nie oznaczał jednak tego samego, co obecnie. Większość władz wiązało orientację seksualną z tożsamością płciową, stąd teoretyzowano, że homoseksualiści pożądają tej samej płci, ponieważ postrzegają siebie jako osoby płci przeciwnej. I tak panowało przekonanie, że homoseksualni mężczyźni pragną być kobietami, a homoseksualne kobiety – mężczyznami. Zrozumienie tej różnicy pozwala lepiej pojąć wczesne kino, w którym przedstawienia dziś postrzegane jako homoseksualne oryginalnie mogły nie być wcale tak widziane.

W kinie niemym powstawały pierwsze współczesne komedie przebierankowe. Ich genezy można szukać w wielowiekowych tradycyjnach teatralnych. Pozornie wydawać się może, że te komedie dotyczyły płci, lecz w istocie w ich fabule były podejmowane również kwestie tożsamości płciowej. Przykładowo jeśli mężczyzna w kostiumie drag nawiązywał romans z kobietą bądź był pożądany przez innego mężczyznę, wprowadzało to element pożądania homoerotycznego – nawet jeśli tylko po to, aby został ono obśmiane.

W kinie amerykańskim farsowy wymiar przebieranek jest obecny we „Florydzkim zaczarowaniu” (1914). Lillian Travers otrzymuje skrzynkę z nasionami, które magicznie zmieniają płeć. Zażywa jedno z nich, nabiera cech męskich i zaczyna mienić się Lawrencem. Oglądając film zastanawiamy się, w jakim stopniu zmienia się jednak jej umysł, a w jakim tak naprawdę samo ciało. Odnoszenie się do seksualności queer za pomocą metafory zmiany płci pozwalało filmowcom uniknąć procesów sądowych. Poza Hollywood, w kinie europejskim, tematyka homoseksualna była znacznie bardziej odważniej i głęboko eksplorowana (o czym można było się przekonać we wrześniu na wykładzie „Gejowski Berlin Republiki Weimarskiej” z cyklu Akademia Filmowa Miasteczka Poznań). Powstawały również, podobne do amerykańskich, produkcje sięgające do teatralnych korzeni cross-dressingu – jak choćby szekspirowski „Wieczór Trzech Króli” (1910). W czasie drugiego wieczoru z cyklu „Atelier milczy” przyjrzymy się bliżej komediom przebierankowym – tym ‘klasycznym’ i tym bardziej ‘nowoczesnym’.

„Atelier milczy” to cykl spotkań z zapomnianym i nieobecnym w kanonie kinem niemym. Pierwsze, poetyckie widoki z utraconych pejzaży sprzed stu lat, widokówki filmowe, doświadczenia człowieka pracy, sex working, porzucone wizje literatury i kultury, opowieści z gwiazdozbioru tożsamości queer, powroty do ekscytującej awangardy. Cykl prezentujący współczesne spojrzenie na kino sprzed przełomu dźwiękowego – okiem filmoznawcy Marka S. Bochniarza.

Dlaczego kino nieme? Ostatnie dekady przyniosły nie tylko wiele odkryć tytułów uchodzących za zaginione, ale i odrestaurowano dużo produkcji, które przez długi czas funkcjonowały w niekompletnych i złej jakości wersjach. Przywrócenie im oryginalnego charakteru, a także wprowadzenie do obiegu nieznanych dzieł sprawiło, że kino nieme odkrywamy dziś na nowo.

Wydarzenie w ramach rocznego projektu Stowarzyszenia Łazęga Poznańska na 2023 rok uzyskało wsparcie z budżetu Miasta Poznania #poznanwspiera