Co mają ze sobą wspólnego: Jezioro Rusałka, dawna Szkoła Podstawowa nr 57 im. Józefa Kostrzewskiego w Krzyżownikach-Smochowicach oraz, niedziałający już, poznański stadion im. Edmunda Szyca? Wszystkie te miejsca wiążą się z tragicznym losem ludności żydowskiej podczas II wojny światowej. W ramach projektu „Rusałka – jezioro, które łączy”, organizowanego już po raz drugi przez Fundację Barak Kultury, poznaniacy będą mogli poznać nieznany dla wielu mieszkańców fragment historii stolicy Wielkopolski.

Jezioro Rusałka, leżące w zachodniej części Poznania, na terenie klina zieleni na Golęcinie, jest dziś dla poznaniaków miejscem odpoczynku i rekreacji. Mieszkańcy korzystają z tego urokliwego miejsca, uprawiają sport, spacerują. Jednak z tą sielską atmosferą kontrastuje tragiczna historia powstania jeziora. Wykopane zostało w czasie II wojny światowej na podstawie projektów niemieckich architektów, nadludzkim wysiłkiem żydowskich więźniów, a także polskich pracowników przymusowych. Do umocnienia dna i nadbrzeży Niemcy wykorzystali macewy ze zlikwidowanego cmentarza żydowskiego na ulicy Głogowskiej.  Celem działań realizowanych w ramach projektu „Rusałka – jezioro, które łączy”, będzie zbudowanie mostu między tragiczną historią a współczesnością, pomiędzy funkcją rekreacyjną a historyczną Rusałki i terenów do niej przylegających. Druga edycja projektu, będzie rozwinięciem wątków zaczętych podczas zeszłorocznej premierowej odsłony.

,,Steineck” – wernisaż wystawy

W 1940 roku podczas II Wojny Światowej budynek szkoły w poznańskich Krzyżownikach został przekształcony w obóz Steineck, gdzie władze hitlerowskie początkowo więziły jeńców francuskich, a następnie żydowskich. To właśnie więźniowie tego obozu pracowali przy budowie dobrze znanego dziś jeziora Rusałka.

Steineck to druga odsłona wystawy w projekcie Rusałka – jezioro, które łączy. W poprzedniej edycji wystawa miała miejsce w przestrzeni jej prawdziwych wydarzeń, czyli w budynku Zespołu Szkół im. Józefa Kostrzewskiego w Poznaniu. Tym razem wystawa pojawi się w pomieszczeniach wystawowych Fundacji Barak Kultury na al. Marcinkowskiego 21, w samym centrum Poznaniu. Tak jak we wcześniejszej edycji projektu, wystawa przybliży niezwykłą historię Zalmana Kłodawskiego, który przetrwał obóz Steineck, a po wojnie łączyła go szczególnie bliska więź ze szkołą. Pisał on listy do uczniów szkoły, w których opisywał swoje obozowe przeżycia. W trakcie wystawy będzie możliwość przeczytania listów i poznanie szczegółów jego historii. Na wystawie pojawią się także pamiątki: medale, książki oraz klaser ze znaczkami, które Zalman pieczołowicie zbierał. Drugim ocalałym z obozu Steineck był Benjamin Jacobs, znany jako autor książki „Dentysta z Auschwitz”. Podczas wystawy zostaną wyświetlone fragmenty wywiadu z Jacobsem, w których opowiada o wydarzeniach w Steineck. Wspomina w nich zarówno o historii miłosnej, jak i o budowaniu szubienicy. Wystawa zostanie urozmaicona o tablice edukacyjne, z których będzie można dowiedzieć się o projekcie Rusałka, historii obozów pracy w Poznaniu i okolicach a także o tytułowym „Steineck”. Zwieńczeniem wystawy, będzie koncert na podwórku Baraku Kultury. Wystawa została skonsultowana merytorycznie z Szymonem Pietrzykowskim z Oddziałowego Biura Badań Historycznych IPN w Poznaniu.

,,Zalman” – koncert Trio Taklamakan

,,Zalman” to koncert poświęcony pamięci Zalmana Kłodawskiego, Żyda pochodzącego z Włocławka, który w czerwcu 1941 roku jako młody człowiek trafił do obozów pracy przymusowej założonych przez hitlerowców w Poznaniu i okolicach. Przeszedł przez Kreizing-Krzesiny, Guttenbrunn-Kobylepole, Steineck-Krzyżowniki, po czym został  wywieziony do Auschwitz-Birkenau, cudem unikając śmierci. Po wojnie zamieszkał w Izraelu, skąd po pięćdziesięciu latach  przyjechał do Polski. Wtedy też odwiedził szkołę w Krzyżownikach, w której budynku przebywał jako więzień. W trakcie tej wizyty nawiązał przyjacielskie relacje z nauczycielami i uczniami, do których – po pewnym czasie – zaczął pisać wzruszające listy. Podczas koncertu posłuchamy ich fragmentów, które przeczyta Aleksander Machalica.  A przestrzeń pomiędzy listami wypełni magnetyczna muzyka Tria Taklamakan.

Reżyseria i scenariusz : Przemek Prasnowski

Opracowanie listów: Jan Kwiatkowski

Czyta: Aleksander Machalica 

Muzyka: Trio Taklamakan w składzie: Andrzej Trzeciak, Jan Romanowski, Michał Karasiewicz

Światło: Jacek Nowaczyk

Dźwięk: Kamil Krotofil

,,Rozrzucone kamienie” – koncert na wodzie

Gdy Słońce schyli się ku zachodowi, po zatoce jeziora Rusałka zaczną krążyć dźwięki instrumentów. Rozpocznie się ceremonia pożegnania, w której energia muzyki i tworzone przez nią obrazy, przywrócą życiu to, co zostało skazane na zapomnienie. Co wyłoni się z gmatwaniny dźwięków i chaotycznego ruchu muzyków? Czy obudzą się kamienie leżące na dnie jeziora? W tym pomoże wyjątkowy utwór skomponowany specjalnie na tę okazję. Niezwykły koncert odbędzie się na wodzie, zaistnieje jedyne w swoim rodzaju epitafium, pisane dźwiękami po tafli jeziora.

Spacer ornitologiczny wokół jeziora Rusałka – uczniowie ze szkoły Da Vinici (1 grupa)

Jezioro Rusałka to nie tylko historia, ale także niezwykle interesująca przyroda. Spacer umożliwi poznanie ptaków zasiedlających lasy wokół jeziora, podpatrywanie ich zwyczajów oraz bliskie obcowanie z przyrodą, w którą wkomponowane są pomniki upamiętniające przeszłość Rusałki. Spacer idealnie połączy rekreację z edukacją. Poprowadzi je Paweł Kowalczyk, leśnik i antropolog kulturowy. Od lat uprawia birdwatching. Początkiem jego pasji był atlas „Ptaki Polski” Jana Sokołowskiego, który dostał w prezencie jako młody chłopak. Zaraz po lekcjach, z książką pod ręką i teatralną lornetką, uczył się w polu i w lesie rozpoznawać ptaki.

,,Chorągiewki z tałesu” – spotkanie z Rafałem Rosołem

Spotkanie autorskie z Rafałem Rosołem, który w swojej najnowszej książce podejmuje temat antysemityzmu, ale przygląda mu się z tylko na pierwszy rzut oka nieoczywistej perspektywy piłki nożnej. Choć genezy problemu można szukać w dwudziestoleciu międzywojennym, to on sam wciąż jest niestety aktualny, zapisując się na niechlubnych kartach naszej powojennej historii.

„Das Zelig” – projekcja filmu i spotkanie z reżyserką Tanją Cummings

Co tydzień w monachijskiej kawiarni „Café Zelig” spotykają się pochodzący z całej Europy ostatni ocalali z Holokaustu. Dużo się razem śmieją, świętują, kłócą o politykę, ale też wspominają i milczą. Niektórzy z nich, a także ich dzieci, wracają do przeszłości, do swojej dawnej polskiej ojczyzny i pokazują, jak trudno było i jest ponownie odnaleźć się w życiu. Film w pełni skupia się na gościach „Café Zelig”, którzy z historycznego punktu widzenia są ofiarami, lecz nie są w nim ukazywani jako jednostki złamane przez los, ale ludzie silni, trzymający się życia i żyjący jego pełnią.

,,Do piekarni” – spacer po Krzyżownikach

Miejsce zbiórki : Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 14, ul. Leśnowolska 35

Ciekawą propozycją w ramach festiwalu „Rusałka – jezioro, które łączy” będzie spacer historyczny po Krzyżownikach. Rozpocznie się w szkole, która w czasie II wojny światowej przekształcona została przez Niemców na obóz pracy Steineck. Uczestnicy skierują się do piekarni „Tradycyjne pieczywo z pieca węglowego – piekarnia” (11 minut, 1 km, ul. Słupska 22), w czasie II wojny światowej prowadzonej przez pana Wacława Kopydłowskiego, który pomagał żydowskim pracownikom przymusowym dostarczając im chleb. Więźniowie obozu maszerowali wiele kilometrów do miejsc pracy. Jedna z tras przemarszu przebiegała nieopodal piekarni. Pracujący ponad ludzkie siły, niedożywieni więźniowie pragnęli jedzenia,  którego w obozie dostawali znikome ilości. Każdego dnia otrzymywali od piekarza bochenki chleba dzieląc je między siebie.. Uczestnicy spaceru zwiedzą wnętrze piekarni i będą mogli porozmawiać z wnukiem bohaterskiego piekarza Sławomirem Przewoźnym, kontynuującym rodzinną tradycję, oraz jego matką – córką Wacława Kopydłowskiego. Spacer poprowadzi dr Karol Górski, znawca lokalnej historii, opowie o dziejach obozu Steineck, jego więźniach oraz piekarni Wacława Kopydłowskiego.

,,Wokół Rusałki” – marszobieg pamięci

Start : Jezioro Rusałka (plaża), 17.09, godz. 11:00 – 12:30

Serdecznie zapraszamy do wzięcia udziału w wyjątkowym marszobiegu „Wokół Rusałki”, który odbędzie się 17 września o godz. 11:00. Spotykamy się na plaży i ruszamy w trasę. Niezobowiązujący charakter wydarzenia kładzie nacisk na wspólne uczestnictwo – każdy może wziąć udział, a forma pokonania dystansu jest dowolna. Istotą spotkania nie jest więc rywalizacja, ale upamiętnienie, poprzez refleksję i rekreację, więźniów osadzonych w obozach pracy, którzy podczas II wojny światowej zostali zmuszeni do wykopania jeziora. Marszobieg odbędzie się w ramach drugiej edycji festiwalu „Rusałka – jezioro, które łączy” organizowanego przez Fundację Barak Kultury, którego ideą jest próba zbudowania symbolicznego pomostu łączącego tragiczną przeszłość tego miejsca z funkcją jaką pełni obecnie. Wydarzenie jest bezpłatne, a na każdego z uczestników czeka pamiątkowy dyplom i poczęstunek na mecie.

Warsztaty fotograficzne w Poznaniu i miejscowości Dobra

Jak połączyć historię ze współczesnością? Odpowiedzią na to pytanie będą warsztaty fotograficzne. Będzie można fotografować nad jeziorem Rusałka i w miejscowości Dobra, w miejscach związanych z żydowską historią miasta. W ruch pójdą aparaty cyfrowe, smartfony i inne urządzenia mobilne, a zrobione nimi obrazy przekształcane będą w fotografie przy użyciu klasycznych technik fotograficznych, wykorzystujących światłoczułość związków chemicznych. Będzie można własnoręcznie sporządzać materiały światłoczułe i dzięki nim wykonywać odbitki fotograficzne z plików cyfrowych. Zajęcia poprowadzi Tomasz Mielech – artysta fotograf, który ukończył filozofię na Uniwersytecie Wrocławskim. Zajmuje się klasyczną fotografią, głównie dokumentalną, wielkoformatową. Specjalizuje się w XIX-wiecznych technikach fotograficznych.

Informacja prasowa